Garden Bog ligg i Erfjord, attmed den vene Bogsfjorden
som går i nordleg lei inn av Sandvik. Sidan tidleg
på 1700-talet var det to bruk på garden, og 1906 har
desse to bruka ei skyld på til saman 10 mark. Dei
høyrde med til dei større bruka i Erfjord då. I
1797 tok den 22 år gamle Gudmund Jensen Bog over det
bruket som seinare fekk bruksnummer 2. Me skal
fylgja slekta hans på Bog frå fyrst på 1700-tallet, og
vil seinare freista å finna nokre av etterkomarane hans.
Då Gudmund tok over garden etter faren Jens Halvorsen i
1797, hadde garden vore i slekta si eige i snaut 100 år.
Det var Gudmund si oldemor, Kari Paulsdotter, som heilt
i byrjinga av 1700-tallet blei gift til Bog. Då
hadde ho allereie 5 born med seg frå Skiftun på Jøsneset
der ho fyrst var gift med Ola Olsen Skiftun, født ikring
1651. Han ætta frå Olav Koll på Skiftun, høgste
skattytaren i Hjelmeland 1563 med 15 1/4 dalar.
Olav var gift med Birgit Sjovatsdotter Sandanger,
sonedotter av Odd Sjovatsen Fevoll, nemnt 1519/
1521/1539 og dotterdotter av Jon (Torgilsen?)
Stillufseike i Vats, født ikring 1480 (av Dahl-Slee-ætt?).
På Bog blei Kari Paulsdotter gift med Tolleiv Johannesen
frå Erøy, født ikring 1659, men dei fekk ingen born.
Frå sitt fyrste gifte hadde Tolleiv to jenter, og desse
blei gift til Helgeland i Sandeid og Skiftun i
Hjelmeland.
Eldste sonen til Kari, Ola Olsen født ikring 1691, tok
over Skiftun. Han blei gift med dotter til Tolleiv
Bog, Jorunn Tolleivsdotter. Dermed blei Kari óg
vermor til eine stedotter si. Denne slekta sit
framleis på Skiftun. Sonen Paul Olsen, født ikring
1695, veit me ingenting om, men dei tre borna Halvor
Olsen, født ikring 1698, Olav Olsen, født ikring 1701,
og Anna Olsdotter, født ikring 1703, kom alle for
kortare eller lengre tid til å bu på Bog. Anna
Olsdotter blei ikring 1720 gift med Rasmus Larsen
Hauskje i Hjelmeland, født ikring 1690. I 1723
sådde dei på Bog 3 1/2 tønner og avla 12 tønner, og
hadde 1 hest, 9 kyr og 18 sauer. Då hadde garden
skog til eige bruk og ei bekkekvern. Dei budde på
Bog til 1726 då Rasmus tok kona og dei to borna dei då
hadde og flytte attende til Hauskje (Sjå
Hjelmelands-boka II, s.464).
Olav Olsen budde óg på Bog. Han var gift med
Marita Olavsdotter frå Nordre Knutsvik i Hjelmeland.
Dei hadde i alle høve 6 born, men sonen Paul Olsen,
døypt 11.april 1727, er den einaste som blei buande i
Erfjord. Han kom til Østerhus og har stor
etterslekt. Då Marita døydde i 1740 (skifte
20.september), ser det ut til at Olav flytter ut or
bygda og overlét bruket sitt til Simon Olsen, født
ikring 1725. Det var difor Halvor Olsen som blei
buande på farsgarden i Bog.
Halvor Olsen Bog var født ikring 1698 og blei gravlagt
24.april 1771. Han var gift med Liva Jensdotter,
født 1703, gravlagt 22.januar 1776. Far hennar var
Jens Pedersen Helland, født ikring 1665, husmann på
Helland i Sand. Liva har sonen Jens Ånonsen, døypt
23.juni 1729, med trimenningen sin, enkjemannen Ånon
Jensen Marvik, født ikring 1784, gravlagt 10.desember
1729. Det ser såleis ut til at Liva er av den
gamle Marvik-ætta som går attende til Ånon Ormsen frå
Byre, gardbrukar på Marvik i siste helvta av 1500-talet.
Eine fadderen er den komande verbroren hennar, Ole Bog.
Liva blei for dette «Leiermaalet» dømt til 3 års arbeid
på fiskefelta nordpå. Om ho verkeleg måtte sona
denne straffa, veit eg ikkje. Ho og Halvor hadde
etter folketeljinga 1758 3 born:
1) Kari Halvorsdotter, født 1740, gravlagt 12.mai
1805. Ho blei fyrst gift med Olav Toresen, og dei
hadde ei dotter gift med skipper Lars Nilsen Håstø i
Flekkefjord. Kari blei gift andre gong 19.august
1788 med Ove Tørresen Langvik fra Rottenes under Tednes,
født 1747, gravlagt 6.desember 1789. Dei budde på
Rottenes, og hadde ingen born. Tredje gong blei
Kari gift 11.august 1799 med enkjemannen Hadle Larsen
Hamra, døypt 22.august 1723, gravlagt 17.november 1805.
Heller ikkje dei hadde born, som rimeleg var.
2) Olav Halvorsen, født 1745, gift 14.juli 1771
med Ingeri Nilsdotter Erfjord, født 1747. Dei budde på
eine Erfjord-garden og hadde 5 born, men må ha flytta
frå soknet då dei ikkje er nemnde 1801.
3) Jens Halvorsen, født 1748, -sjå nedanfor.
Den 7.november 1782 blei Ånon Halvorsen Bog gravlagt, 31
år gammal og altså født ikring 1751. Me skulle
mest tru at han då var son til Halvor og Liva, men det
er han ikkje. Han er frå Natland, nemnd 7 år
gammal 1758, son til Halvor Auensen, født ikring 1717,
gravlagt 20.januar 1799.
Jens Halvorsen Bog var født 1748, gravlagt 27.desember
1804. Han blei gift med Sissel Gudmundsdotter
Aukland i Hjelmeland, født ikring 1747 og gravlagt
14.desember 1814. Hennar foreldre var Gudmund
Jensen Aukland, født ikring 1707, skifte 1757, gift med
Karen Hauskollsdotter Steinsland, født ikring 1706, død
1775. Gudmund ætta frå mykje fint folk, på
farssida mellom anna frå Jon Tollaksen Aukland som sat
med garden ikring 1430-1470, Arnbjørn Tjerandsen
Mjølhus, nemnt 1519/21, Jone på Tøtland, nemnt 1519/21,
Odd Sjovatsen Fevoll, nemnt 1519/21/39, Tolleiv på
Norheim i Etne, nemnt 1518/19 og lensmennene Tore
Gudmundsen Fosen, født ikring 1560 og Lars Knudsen
Hogganvik, død 1626. På morssida ætta Gudmund
mellom anna frå Olav Knutsen Håland, nemnt på Fevoll
1563, Leif Halvorsen Øvre Bjørheim i Strand, nemnt
1519/21, Jone på Tøtland (to gonger), nemnt 1519/21,
lensmann Lars Knudsen Hogganvik, død 1626, og Knud
Torgilsen Stokka i Vats, nemnt 1603-1611. Han ætta
óg frå Børge Kristoffersen Ubø i Sjernarøy, født 1600,
gift med Birgitte Fartegnsdotter Bagge som på farssida
ætta fra Losna- og Galtung-ættene og på morssida fra Orm
Amundsen Byre, født ikring 1520. Karen
Hauskollsdotter Steinsland var elles tipp-tipp-oldebarn
av Hallvard Assheim, nemnt 1563.
Jens og Sissel hadde etter det me veit 3 born:
1) Liva Jensdotter, døypt 15.februar 1772, død
1846. Gift 20.november 1808 med Levar Salomonsen
Krossvik under Økstra i Jelsa, døypt 7.desember 1788,
død 1860. Dei budde i Krossvika, der dei fekk 2 born. Sjå
Jelsa-boka side 664 vidare om desse.
3) Halvor Jensen, døypt 15.april 1781. Gift
1806 med Magla Arnesdotter Hjelmelandsvågen, født 1778.
Dei var busette i Hjelmelandsvågen og i Eiavågen under
Ytre Eiane. Sjå
Hjelmelandsboka II, side 314 og 279 vidare om desse.
Gudmund Jensen Bog, født
1775.
No har me altså kome fram til karen me skal sjå noko
nærare på, nemleg Gudmund Jensen Bog, døypt 26.mars
1775. Som me har sett, hadde han mykje fint folk i
slekta, og ganske sikkert eit forventningspress på seg
til å føra slekta på Bog vidare. Han tok over
garden 1797, og er kalt Bogenes då han gifta seg 15.juli
1798 med den nesten 20 år eldre Susanna
Tomasdotter, født ikring 1756. Det kan
synast noko underleg at han får seg ei så «gammal» kona.
Me skulle vel heller forventa ei ung kona som kunne føda
mange born. Ved giftarmålet er ho altså 42 år
gammal, ein høg alder om ho no skulle til å føda for
fyrste gong. Gudmund er ein ung mann på berre 23
år. Kvifor fekk han seg så ei kone som var nesten
20 år eldre? Kjærleik, vil kan hende nokre seia,
og det kan sjølvsagt vera den enklaste forklaringa.
Men eg trur óg der må vera eit anna moment til stades
her. Kan det vera at Gudmund sine foreldre nærmast
fekk arrangert giftarmålet avdi ho var eit spesielt godt
gifte?
Susanna er ikkje nemnd med noko gardsnamn ved
giftarmålet. Nokre gonger tyder ikkje dette noko
anna enn ein slurven prest. Men andre gonger ser
me at jenter av høg byrd ikkje er nemnd med gardsnamn.
Då har dei ofte eit etternamn som knyter dei til ei
slekt, og gjerne «Jomfru» føre namnet. Men dette
finn me heller ikkje her. Fyrst trudde eg Susanna
var ei ukjend dotter til Tomas Henrik Bertilsen Wegner,
døypt 29.september 1714, handelsmann på Ottøy, frå 1763
på Jelsaneset, gravlagt 1.juli 1799, gift ikring 1740
med Berta Kristine Pedersdotter, født ikring 1720, død
hjå dottera Anna og gravlagt 8.juni 1800. Dei
hadde 10 born. Av desse vaks ifølgje Foldøy berre
Anna opp (Sjå
Jelsa-boka s.471).
Ho var døypt 27.oktober 1754, gift 14. november 1780 med
Knud Rasmussen Rottenes under Tednes, født 1758 (som
kan vera døypt 21.januar 1758 som uekte son til Rasmus
Rasmussen og Berta Ånonsdotter Seltveit, Jelsa-Ombo,
døypt 25.desember 1729. Han er i alle høve
konfirmert 18 år gammal i Jelsa 1776).
Dei budde fyrst på Rottenes, men kom ikring 1793/94 til
Oppkommenes under Erfjordbøen, og hadde ti born.
Båe dei to namna Susanna og Tomas kan knyttast til
Wegner-ætta (Sjå
Jåthun s.19f).
Me finn Gudmund Jensen og Susanna Tomasdotter på Bog i
1801. Då er han 25 år, gårdmann og innrullert
matros, og Sissel er 45 år. Dei har to tenarar,
Brita Sjursdotter på 50 og Rasmus Knudsen på 11. Brita
Sjursdotter veit eg ikkje kven er, men Rasmus er døypt
16.mars 1788, og blei seinare husmann i Surnavik under
Vik. Foreldra hans var Knud og Anna ovanfor.
Jens Bog, far til Gudmund, er fadder for Knud og Anna
sin son Bertel 1795. Og endeleg er Gudmund Bog
fadder for Knud og Anna si dotter Margreta 1802.
Det var alt dette som gjorde at eg trudde Susanna var
dotter til Tomas Wegner og dermed syster til Anna.
Då
ville det vera lett å forstå at Gudmund og Susanna hadde
systersonen til Susanna som tenar 1801.
Men dette er altså ikkje tilfelle. Susanna var frå
austre Bjerga i Sjernarøy. Ho blei døypt
14.november 1756. Foreldra hennar var Tomas
Torgilsen Bjerga, født ikring 1720, gravlagt 21.desember
1800, gift 12.juli 1745 med Kari Filipsdotter Smith,
døypt 8.juli 1725, gravlagt 26.desember 1794.
Tomas ætta mellom anna frå Tomas Jonsen søre Håland i
Sandeid, Torgils Edvardsen austre Bjerga, født ikring
1600, den styrtrike Gudmund Olsen Ile, født 1633 og Knud
Torgilsen Stokka i Vats, nemnt 1603-1611. Kari
sine foreldre var Filip Jørgensen Smith på Nesheim i
Sjernarøy, født ikring 1688, død 1761, gift 1724 med
Susanna Jensdotter Godtzen, født ikring 1693. Ho
var dotter til sokneprest i Stavanger, Jens Søfrensen
Godtzen, gift med Karen Nilsdotter. Filip sin far
var sorenskrivaren i Ryfylke 1680-1711, Jørgen Filipsen
Smith, født ikring 1753, son til postmeisteren i
Stavanger 1655, Filip Jørgensen Smith. Filip si
mor, Sissel Mikkelsdotter Alantz, var dotter til
sorenskrivaren i Ryfylke 1647-1687, Mikkel Nilsen Alantz,
født ikring 1618, gift med Kristine Tårnsdotter Schive.
Og Kristine var dotter til byfut og rådmann i Stavanger,
Tårn Søfrensen Schive, død 1634, gift med Sidsel
Pedersdotter, død 1640. Om ikkje Susanna var av
Wegner-ætt, var ho av gjæv ætt for det!
Gudmund og Susanna fekk ingen born, og Gudmund tok seg
etter nokre år sjølv til rette. Han fekk i tur og
orden 3 born med jenta Sissel Persdotter
Tveitasjøen i Jelsa. Og her har me enno ei
gåte. Me veit heller ikkje kor ho var ifrå, men ho
er kalla Tveitasjøen då dei døyper dei tre borna.
Kan hende ho var tenar på Tveita i Jelsa og budde nedmed
sjøen der? Den 21.april 1811 døyper Gudmund og
Sissel dottera Sissel. Då er ikkje Gudmund skild
frå Susanna, men då Gudmund og Sissel 4.april 1813
døyper sonen Jens, er Gudmund kalla «den fra sin Kone
ved Bord og Seng adskildte Mand». Me veit førebels
ikkje kor det blei av dottera Sissel, men Jens blei
berre 3 månader gammal. Han blei gravlagt 26.juni
1813.
Elles rota Gudmund seg skikkeleg bort 1810/1811.
Brita Albretsdotter Fatnes i Sand får
nemleg døypt dottera Brita 8.desember 1811 i Sandskyrkja,
og då er Gudmund Jensen Bog oppgjeven som far til
barnet. Brita Albretsdotter var døypt 16.februar
1782 og budde heime hjå mora som var enkje 1801.
Foreldra hennar var Albret Olsen Fatnes, født ikring
1747, gift utanbygds med Marta Torbjørnsdotter, født
ikring 1756. Eg veit ikkje kor det blei av Brita
og barnet hennar. Ho er i alle høve ikkje nemnd i
Jelsa/Sand dei neste 15-16 åra, og ho flytta kan hende
ut or bygda.
Den 20.august 1815 døyper Gudmund og Sissel sitt tredje
barn, dottera Martha. Då er Gudmund kalla «den fra
sin Kone ved Bord og Seng separerte Mand». Og
dette og det fylgjande året hender det mykje. 30.oktober
1816 er det nemleg skifte etter Gudmund. Han var «løben
bort» antageleg i oktober/november 1815, og etter så
lang tids fråver meinte dei «uomtvistelig» at det ikkje
var den «undvegne Gudmund Jensöns Hensigt at komme
tilbage og antage sig sit Boe». Det blei difor
halde auksjon over det Gudmund hadde, ettersom «dette
Boe var taget under lovlig Skiftebehandling efter
Forlangende af Biörn Andersön Fuglesteen». Bjørn
Fuglastein hadde fyrste prioritets pant av 17. juli,
tinglyst 1.august 1815 «i de paa Pladsen staaende Huse».
Men Gudmund hadde måtta flytta ut frå farshuset
tidlegare. For ettermannen på bruket, Bjørn Ingvaldsen
frå Nes i Vikedal, tok over 20. april 1815. Slekta
hans sit framleis på garden. Gudmund budde difor den
siste tida på Bog på husmannsplasset Hagen. Kor
dette låg, veit eg ikkje. Det er ikkje nemnd
mellom Bog sine husmannsplassar i Erfjord-boka.
Kan hende var det berre eit lite hus i nærleiken av
tunet, mest for ein inderstplass å rekna? Det ser
ut til at Gudmund etter kvart fann situasjonen så
vanskeleg at han rett og slett stakk frå bygda.
Det kan ikkje ha vore lett på den tida å ha vore «sambuarar»
som vel Gudmund og Sissel var. Det var som me veit
ein god del som fekk born utanfor ekteskap, men det var
få som levde saman utanfor ekteskap. Det
var det stort sett berre omstreifarane som gjorde.
I alle høve må dette etter kvart ha vore til stor
forarging for bygdafolket. Det er ikkje utenkeleg
at dei rett og slett jaga Gudmund og Sissel frå bygda.
Kan hende rømde Gudmund óg amtet.
No veit me jo heller ikkje sikkert om Gudmund og Sissel
heldt saman så lenge etter dette. Det kan godt
vera at ho blei att i Jelsa/Erfjord-området. Jenta
Sissel Persdotter Tveitasjøen fekk i alle høve sonen
Lars Olsen, født 15.november 1821. Faren var Ole
Salomonsen Sponevik under Bergeland, døypt 9.januar
1803, død 1863. Foreldra hans var strandsitjar
Salmund Jonsen på Nordnes under Jelsa prestegard, f.1755
på Sandvin i Odda, gravlagt 10.mai 1804, gift 23.august
1797 med Elisabeth Ellingsdotter, f.1771. Ole blei
elles gift 8.juli 1823 med Brita Nilsdotter Helgeland,
Ombo-Hjelmeland. Dei budde i Sponevika. Kva
Sissel gjorde i tida mellom 1815 og 1821 er ikkje godt å
seia. Kan hende har ho og Gudmund reist ein del,
men så har Sissel vorte lei av dette livet og søkt til
heimtraktene att? Me kan berre gjetta. Me
kan vel tru at Gudmund har reist, og truleg heldt han
seg borte frå Erfjord-traktane.
«Ægte og uægte Fanter».
Det er hjå presten og samfunnsforskaren Eilert Sundt me
finn denne overskrifta (Sundt
si "Fjerde Aars=Beretning" s.26).
Grovt sett kan me dela inn omstreifarane i to grupper:
Dei som høyrer til det me kan kalla etablerte
omstreifarfamiliar (som reiste i fleire generasjonar) på
eine sida, og bygdefolk som av ein eller annan grunn
hamna på fantestien på andre sida. I sin fyrste
bok om fantane skriv Sundt om ei bondekone i Bjerkreim
som «forlod Mand og Børn og Hus og -opsøgte Fanterne».
Ho kom seinare attende. Det gjorde ikkje bondesonen som
blei stamfar til det store Ouen-fylgje i Ullensaker.
Han traff ei fente, «der i hans Øine var saa urimelig
vakker... slog sig i Lag med hende og hendes Følge og
blev komplet Fant». Og sånn kan me halda fram.
Ofte var det yrkjet som gjorde at dei måtte reisa, eller
rein naud. Og for mange jenter sin del var det eit
uekte barn som gjorde skamma og nauda for stor til å bli
verande i bygda. Då var det nokre som heller slo
seg saman med eit omstreifarfylgje som fór framom (Sundt
si "Beretning..." s.242ff. og "Fjerde
Aars=Beretning..." s.26ff).
Så er det spørsmål kor me kan plassera Gudmund Bog i
dette biletet. Me har førebels ingen beinveges
prov på at han levde som fant. Det er sagt at han
var «løben bort» i skiftet 1816, sjølv om dette ikkje
treng tyda at han reiste som omstreifar. Men sidan
det ser ut til at både dottera Martha, og i alle høve
dotterdottera Gurina reiste, er det ikkje urimeleg å
anta at óg Gudmund gjorde det. I alle høve var han
ribba for gard og grunn, hus og heim, og hadde vel fått
lite med seg då han fór. I bygdefolk sine augo var
han nok ikkje betre enn fant, i alle høve. Kan
hende han tok seg tilfeldig arbeid rundt ikring.
Når me no går over til dottera hans, Martha, har me å
gjera med ei uektefødd dotter. Som me har nemnt
ovanfor, var det for mange av desse nærliggande å slå
seg i lag med fantefylgjer. Om Martha verkeleg
gjorde dette, veit me heller ikkje for sikkert, men mye
tyder på det. I alle høve ser det ut til at ho
ikkje var bufast.
Martha Gudmundsdotter
Bog, født 1815.
Martha Gudmundsdotter Bog blei altså døypt 20.august
1815. Fyrste gong me høyrer noko til henne, er ho
25 år og i Strand.
Der døyper ho 27.september dottera Martha, født
20.september (20.april?) 1840.Faren
heiter Bjørn Pedersen Grødem, Strand.
Martha
nyttar namnet Bog, sjøl om ingen av hennar slekt har
sete på garden på 25 år då. Bjørn var født i 1818,
død 1886, og foreldra hans var Peder Bjørnsen Grødem,
døypt 1.januar 1780, død 1860, gift fyrste gong 21.juni
1807 med Guraa Olsdotter Kraakevold, døypt 6.juni 1786,
død 10.desember 1830. Bjørn gifta seg i 1843 med
Kari Bergesdotter Ur i Årdal, født 1815, død 1890.
Han tok over foreldregarden i 1843, og fekk berre ein
son, Peder i 1844 som døydde etter berre 12 dagar (sjå
Strand I s.29).
Eg går ut frå at den «Marte
Gudmundsdatter Hovde» som døyper ei dotter i Finnøy,
er identisk med Martha Bog. Far til dottera er
«Gift mand Svend Olsen (Sellelie eller Norem eller
Barka i Strand)» -sjå Strand II s.796 om Svend.
a. Sidsel Svensdatter, f.6-10-1843, dpt.
i Finnøy.
Martha Bjørnsdotter blei 24 år gammal gift 8.november
1864 i Randaberg med enkjemannen og tømmermannen
Peder Olsen Rygstranden, født 7.juli 1825 og døypt i
Strand. Foreldra hans var «Ungkarl» Ole
Ingebretsen Sandvik under Nedre Fister, født 1799, og «Pige»
- fattiglemsdotter Anna Pedersdotter Grønnevig under
Sandanger i Fister, født 1798 i Skartveitvågen under
Skartveit på Halsnøy i Fister. Anna budde hos
broren Gaute Pedersen på Vatland i Strand då sonen Peder
blei fødd. Ole blei elles gift 8.november -same
dagen som sonen Peder seinare blei gift- 1828 med Anna
Jorina Olsdotter Kvernhusholen under Folkvord i Høyland,
født ikring 1789 (12/1801). Dei budde på Øvre
Fister og fekk sonen Ingebrigt i 1831, men flytte til
Stavanger året etter.
Peder Olsen var strandsitjar på Ryggstra'en under Grødem
i Randaberg. Dette var ein plass framandfolk tok
inn både frå sjø og land. Allereie i matrikkelen
1668 heiter det om Grødem: «Liger i en Alfar Wej for
dend Reysende, huor aff haffues stor besuering».
Etter kvart vaks det fram fleire husmannsplassar her.
I oktober 1867 festa Randaberg fattigvesen óg ei tomt
til fattighus på Ryggjastra'en. Dessutan kom
nokre husmenn utan jord til på 1800-talet. Dei
blei gjerne kalla strandsitjarar, og Peder Olsen var ein
av dei. Han livnæra seg som tømmermann. Ved
folketeljinga 1875 er der heile 8 husmannsplassar med
jord til, 3 strandsitjarar utan jord og fattighuset.
Dette blei tilsaman 61 menneske, eit heilt samfunn for
seg nede i Ryggstra'en. Men det var skarpt skilje
mellom dei som budde her og andre bygdefolk, -og mange
konfliktar (Lindanger
I ss.84, 100 og 103).
Peder Olsen budde på Viste då han fyrste gongen gifte
seg 25. november 1853 med Grete Severine Tobiasdotter,
født ikring 1833 i Kvinesdal, død 1862. Dei hadde
3 born: 1) Tobias, født 15.desember 1853 på
Viste og døypt 26.desember 1853. 2) Andreas, født på Viste men ikkje nemnd med
fødselsdag i kyrkjeboka, døypt 24.mars 1856. 3)
Gabriel Olai, født 18.januar 1859 på Ryggstra'en,
heimedøypt av Tollak Ingebretsen Rygg 13.mars 1859, død
3.mai 1864 og gravlagt 10.mai 1864.
Martha Bjørnsdotter blei altså gift 8.november 1864 med
Peder Olsen. Dei budde på Ryggstra'en berre nokre
få år. Føre 1871 er dei komne til Stavanger.
Ved folketeljinga 1875 finn me dei i kjellaren på
Aadlandsstykket No.1645. Eigar er Gabriel
Eriksen, og Peder og Martha med borna er nemnde som
sjuande huslyden i huset. Ved folketeljinga 1885
bur dei i Dokgaden 16, og i 1900 er dei komne til
Ramslandssmauet 5 (eigar Anna Larsen). Ved dottera
Mathilde sitt bryllaup 1903 er Peder kalla Peder Olsen
Tau. Dei hadde mange barn, -sjå i slutten av denne
artikkelen der dei er førde i eit samandrag.
Neste gong me høyrer noko til Martha Gudmundsdotter Bog
er ho 35 år gammal. Då døyper «Pigen Martha
Gudmundsdotter» dottera Gurine i Jelsa. Faren er «Enkemand
Baard Uren». Kven er så han? Me finn
Bård Bårdsen Urabøen under Nes i Sauda (H 7) - (I
det registeret sokneprest Walnum oppretta over fantane i
Noreg ikring århundreskiftet, er far til Gurine kalla
Baard Baardsen Baarduren. Eg veit ikkje kor han hadde
dette namnet frå, men kan hende han har høyrt det
muntleg. I kladden til dette registeret står
Baard
Bendiksen Baaduren).
Han var frå Fosstveit, og blei 1802 gift med enkja
Johanna Andersdotter, født ikring 1777. Ho døydde
1848, og Bård blei 1853 gift med Brita Ingemundsdotter
Veka, født 1813. Det skulle difor høve godt at han
hadde ei «uekte» dotter i 1850. Men me har óg ein
annan passande kandidat, nemleg Bård Ellingsen
Bandura (Rimar
godt med Walnum sin Baarduren)
under Bandeberg, født 1780 på Vårvik i Suldal. Han
blei enkjemann 1847 då kona Brita Monsdotter døydde.
Ein annan ting som kan tyda på at det er denne
Bård me skal fram til, er at mor til Martha, Sissel
Persdotter, jo fekk ein son med ein kar frå nabogarden
Bergeland. Har Martha og mora halde seg på Ombo ei
tid, eller var Ombo berre ein stoppestad på reiseruta
deira?
For å komplisera biletet endå noko, kan nevnast at då
Gurine blei konfirmert, er foreldra oppgjevne til piken
Martha Gudmundsdotter Bog og enkjemannen Baar Nielsen
Uren. Der budde ein Bård Nilsen på Skiftesvik
under Alveskjær, Bergeland, Ombo-Jelsa, men han var ikke
enkjemann i 1850. Han blei fyrst gift 1855, og
namnet Uren er óg vanskeleg å knytta til han.
Dessutan er han 12 år yngre enn Martha, sjølv om akkurat
det ikkje skulle diskvalifisere han. Me kan
med andre ord berre anta at det er Bård Ellingsen
som er far til Gurine, noko sikkert prov har me ikkje.
Fadrane for dottera Gurine var Bjørn, Johannes, Osmund,
Thurine og Karen M. Bygden. Martha budde vel her
då ho fekk Gurine. Ved dottera sin konfirmasjon er
fødestaden oppgjeve til Sildelid under Vatland i Bygda,
og Martha sjølv heiter altså framleis Bog. Martha
har nok reist til vanleg, og teke inn ymse plassar.
Kan hende reiste ho helst lenger sør.
Men me finn henne død i Jelsa. Ho døydde 29.mars
1904 «af Alderdom», bur då på Bjørnevaag under Østhus i
Bygda, er nevnt «Ugift, Fattiglem», og blei gravlagt
2.april 1904 i Jelsa. Kvifor ho akkurat budde på
Bjørnevaag, veit eg ikkje.
Gurine Baardsdotter, født
1850.
Gurine Baardsdotter var født 28.mars 1850 på Sildelid
under Vatland i Bygda og døypt 14.april 1850 i Jelsa.
Ho blei konfirmert 30. september 1866, og då kallast ho
Erfjord. Truleg har ho tent på ein av
Erfjord-gardane, men ho er ikkje nemnd i Jelsa/ Erfjord
i folketeljinga 1865. Gurine reiste 1866 frå
bygda, utan at det er oppgjeve kor hen. «Attest
modtat 27/10 70», skriv presten. Ho levde etter
det me skal sjå eit omflakkande liv.
«Lars Andersen Madland af Aaseral og Guraa
Baardsdotter, Rejsende» døyper sonen Andreas i Vikedal
18.desember 1870. Ti år seinare døyper Gurine
sonen Bernhard Martinius i Nærbø 16.januar 1881.
Han var født 25.desember 1880 på Høiland i Nærbø «paa
Moderens Gjennemreise», men då heiter faren «Veiarbeider
Karl Johan Petersen fra Smaalenenes, Ungkarl (der
arbeidet i Aaseral)», født ikring 1851. Gurine
kallast her «Enke Gurine Baardsdotter Madland i Aaseral
født i Jælse», og presten legg til at «Hendes Mand Lars
Andreassen af Aaseral døde ifølge Attest fra Provst
Sinding i Stavanger 16/1 79». Denne Lars må vera
den Lars Andersen som er nemnd på plassen Varmekron
under Madland i Åseral, men der sagt å vera født 1837.
I bygdeboka for Åseral står det at han flytta til Sola
på Jæren i 1867. Foreldra hans var Anders Knutsen
Madland, f.1801, død 1871, leilending/husmann på
Varmekron under Madland i Åseral, gift 2) 1830 med
Torborg Larsdotter Madland, f.1794, død 1864. I
St.Petri kyrkjebok finn me «Arbeidsmand Lars Andreassen
(gift)» gravlagt 22.januar 1879. Her får me
opplyst at han var født 1828 i Åseral og døydde
16.januar 1879 på Amtssykehuset i Stavanger.
Dødsfallsprotokollen opplyser at «Enke og umyndige Børn
sorterer under Høilands Fattigvæsen».
Når me så går til Høyland Fattigstyre sin
Forhandlingsprotokoll finn me Lars og Gurine omtalt i
januar og februar 1879. Her er Lars kalla Lars
Aadnesen, og alle anvisningane er «imod Refussion
Aaseral». 13.januar får han 4 kroner og 17.januar 8
kroner. Så får han anvist 5 Kr. til «Dampskib og
Skyds til Sygehuset» den 21.januar. Som me veit
døydde han den 16.januar, så anvisningane er vel førd
etter at pengane er gjevne. Men den 25.januar får
«Lars Aadnesens Enke Kr. 2.00 ugentlig indtil videre
imod Refussion Aaseral». Og 5 dager etter får ho
«1 1/2 Spands Lægd i Tillæg til Bevilgning 25/1.
-Refussion Aaseral. Husleie til Sivert Rørvigs Enke.
Rest for Januar 1.80... +2.40».
Den 12.februar 1879 får me så veta at «Anders Aaserals
Familie» -Gurine og borna- får bevilga «Husleie til
Toppe-Per Kr.2.40 pr.
Maaned». No
er altså Gurine hjå ein busett omstreifar, Per Matthias
Larsen, som blei kalla «Toppen» eller «Toppe-Per», født
1833 og kona Marthe Oline Kolbensdotter, født 1844.
Men ho blei ikkje buande der i mange dagane.
Allereie 21.februar får «Aaserals-Konen til
Reiseudgifter under Transport til Aaseral Kr. 24.90
(Bager Lars Aadnesen) Kr.3.00 til Husvær og Brænde i 1
1/2 Uge». Her kallast altså Lars bakar. Og
dette er det siste me ser til Gurine i Høyland. Ho
budde vel i Åseral til ho våren 1880 blei gravid med
Karl Johan Petersen som var på vegarbeid i bygda der.
Gurine reiste seinare med Bernt Kristensen Kilen, født
6.mars 1849 i Finsland, døypt og konfirmert same stad.
Me skal ta med noko om dette Kilen-folket. På same
måte som nokre av Bogsfolket hamna ut på fantestien,
finn me óg nokon av Kilen-folket der. Desse var óg
av solid bonde-ætt, men rota seg vekk med ymse ting.
Med Bogs-folket var problemet sambuarskap og uektefødde
born. Det var ikkje akseptable ting på den tida.
Med Kilen-folket kan det sjå ut som det var alkoholen
som var problemet. I alle høve førte problema i
begge tilfelle til at dei hamna på sida av det etablerte
og gode selskap. I dette skal me sjølvsagt ikkje
leggja noko moralsk fordøming, berre konstatera at det
var sånn.
Kilen-folket.
Kristen Rasmussen Røysland i Finsland var født ikring
1805 og døydde 1872. Han blei gift 1829 med Oslu
Tomasdotter (Walnum
kaller henne Aastov Tormodsdatter),
født 1806. Hennar foreldre var Tomas Sørensen
Røysland fra Grindland i Finsland, død 1847, gift 1801
med Steinvor Bertorsdotter Røysland, født 1778, skifte
1845. Steinvor fekk ein del av farsgarden -«Der
heime» bruksnummer 7, i 1804. Foreldra hennar var
Bertor Rasmussen Røysland fra Vatneli, født 1747, død
1810 (ætta fra Gunder Kittelsen Vatneli som sat med
garden i fyrste helvta av 1600-talet), gift med Todne
Jonsdotter, født 1755, død 1839. I skiftet etter
Steinvor 1845 blei bruksnummer 7 «Der heime» sett til
innløysing av versonen Kristen. Denne Kristen
Rasmussen var 1835 under forhøyr på Lahelle for slagsmål
og fyll, og blei ilagt 1 års arbeid i jern +
saksomkostningar. Naboene melde han for
«fredsforstyrrende forhold m.v.». Han hadde óg to
dommar for tjueri og sona desse med tukthusstraffar.
Kristen tok altså over garden 1845, men sat med han i
berre 2 år. Han selde 1847 for 400 spd. og flytta
til Kilen under Vatneli. Dei hadde i alle høve to
søner som reiste, nemleg Bernt og Søren, men fleire av
borna kan ha reist då Finslandsboka gjer få opplysningar.
Ifølgje Finslands-boka hadde Kristen og Oslu desse borna:
1)
Rasmus Kristensen Kilen, født 1830.
2)
Mari Kristensdotter Kilen, født 1832.
3)
Tomas Kristensen Kilen, født 1836. Han reiste til
Kristiansand.
4)
Steivor Kristensdotter Kilen, født 1842.
5)
Berte Kristensdotter Kilen, født 1845. Ho reiste til
Kristiansand.
6)
Bernt Kristensen Kilen, f.6.mars 1849 i Finsland, -sjå
nedanfor.
7)
Søren Kristensen Kilen, f.4.november 1852 i Finsland.
Søren er ein interessant kar, så me skal ta med noko
meir om han. Han var sjauar, og heldt seg mykje på
Stavanger-kanten. Der sat han óg mykje på
Tugthuset, som var ein del av Den Kombinerede Indretning.
Fyrste gongen han blei sett inn, fekk han 6 månader, og
sat frå 2.september 1873 til 1.mars 1874. Det var
politimeisteren i Kristiansand som då sørga for at han
kom på Tugthuset, og årsaka var «Ørkesløshed og Drik».
Og med dette byrjer eit langt fengselstilvere (I
protokollen for Tugthuset er han nemnt med fylgjande
nummer: 77/1873, 6/1874, 63 og 133/1875, 33, 94 og
123/1876, 16 og 110/1877, 5 og 132/1878, 81 og
132/1879, 3 og 81/1880, 179/1881 og 173/1883).
Den 20.april 1875 blei han av politimeisteren i
Kristiansand sett inn på Tugthuset i Stavanger på nytt
av same årsaka, og fekk nye 6 månader. Men 14.juli
klarte han å rømma. Og han var på frifot ein drøy
månad: «Hidsendt fra Kristiansand og atter indsat; borte
en 37 Dage. Skulle hensiddet til 25/11 75, men løslodes
16de s.M. Sendes Hjem». Han hadde såkalla «Hjemstavnsret»
i Kristiansand, det vil seia at han eigentleg sorterte
under Kristiansand fattigvesen. Stavanger
Fattigvesen fekk difor refundert sine utgifter frå
Kristiansand.
Allereie 26.november 1875 blei han av politimeisteren i
Stavanger sett inn for nye 6 månader. Den
16.januar 1876 klarte han å rømma att, men blei «Tilbagesendt
fra Kristiansand og atter indsat» 2.mars 1876. Då
fekk han av politimeisteren i Kristiansand nye 6 månader
på Tugthuset i Stavanger, men blei «Løsladt og hjemsendt
17/6 ifølge Lægeattest, der bevidner Sindsforvirring».
No spørs det om han var så sinnsforvirra at det gjorde
noko, og allereie 26.juli 1876 blei han sett inn att på
Tugthuset, no av politimeisteren i Stavanger, for 2
månader. Då er han nemnt skomakar, og årsaka til
at han blei sett inn denne gongen er «Lediggang og Drik».
Han slepp ut att 25. september.
Så blir han 6.november sett inn på Tugthuset att av
politimeisteren i Stavanger for 3 månader, og må óg
utstå «Vand= og Brødstraf i Byens Fængsel 5 Dage, indsat
25/11 76 Kl. 12 Middag. Tilbage 30/11 Kl. 12 M.».
Han slepp ut 25.januar 1877, men blir allereie dagen
etter sett på ny vatn- og brødstraff i fengselet i 11
dager. Så er det Fogden i Ryfylke som tek affære.
Den 17.august 1877 kjem han inn att på Tugthuset for 6
månader. Og årsaka er den same som for nesten alle
innsette, «Ørkesløshed og Drik». Den 16.februar
1878 er han fri att, for 1.september 1878 på ny å verta
sett inn av politimeisteren i Stavanger for 6 månader.
No er han óg kalla skomakar, og er innom fengselet eit
par dagar i oktober. Han rømmer 28.oktober, men
20.mars 1879 er han attende med ein dom på 4 månader.
Det er politimeisteren i Stavanger «i Henhold til
Resolution 1/9 78» som set han inn. No er han
kalla sjauar att, og slepp ut 4.juni 1879. Den
8.august same året får han nye 6 månader av
politimeisteren i Kristiansand, og slepp ut 7.februar
1880. Allereie dagen etter får han ein ny
6-månaders straff, men slepp ut 3.mai. Så held han
seg vel på Sørlandet att, for no høyrer me ikkje noko om
han før 7.oktober 1881. Då blir han av
politimeisteren i Kristiansand sett inn på Tugthuset i
Stavanger for 6 månader. Og den 16. desember
rømmer han att.
Søren Kristensen Kilen blei så gift 11.oktober 1882 i
Høyland med Berta Olene Olsdotter, født 5.april 1845 på
Skjæveland i Høyland, døypt 27.april 1845 i Høyland.
Hennar foreldre var inderst/husmann Ola Torkelsen
Skjæveland, født 14.november 1824, død 16.september
1881, gift 29.august 1843 med Berta Maria Nilsdotter
Haga, født 18.mai 1818 på Finnøy, død 1.januar 1885.
Ved giftarmålet er Søren kalla skomakar og paraplymakar,
og det er oppgjeve at han har «Sandsynlig hjemstavn
Kristiansand». Den 21.november 1883 set
politimeisteren i Stavanger han inn på Tugthuset for 4
månader, men han slepp ut nyttårsafta. Kan hende
er dette avdi kona hans er gravid. Då sonen Karl
Oskar blir døypt 1884 er han nemnd «Omstreifer,
Arbeider» Søren Kristensen Omdal, og det er mogleg at
han har dette Omdalsnamnet frå Sokndal.
Omstreifarane var ikkje så nøye med kva dei kalla seg,
og broren Bernt hadde to born til dåpen i Sokndal 3.juli
1884. Dei reiste vel helst mykje saman, og Søren
var nok til stades då broren sine born blei døypte.
No var i alle høve tukthustilvere over. Kona og
barn kravde sitt. Søren Kristensen Kjel er nemnd
saman med broren Bernt på Jåttå i Hetland
(tellingskrins 2, liste 41) som «Omstreifer,
Paraplymager» i 1891. Eg veit berre om sonen Karl
Oskar Sørensen, født 18.juli 1884 på Kolnes i Sola,
døypt 29.juli 1884 i Sola. Han er 7 år i 1891.
Walnum fortel 1894 at «Søren har streifet om i 15 a 16
aar og forvolder fattigvæsenet udgifter. Nu i Høiland
med understøttelse herfra».
Gurina og
Bernt.
Som eg nemnde, kom Gurina saman med Bernt Kristensen
Kilen ikring 1881/1882. Då dei døyper sonen
Kristen og dottera Berte Gurine i Sokndal juli 1884,
skriv nemleg presten at foreldra er «Angivelig enkemand,
omflakkende veiarbeider Bernt Kristensen Kilen, født i
Bjellands prestegjeld, Finslands anneks 6/3 49 og
angivelig enke Gurine Baardsdotter Jælse, født i Jælse
prestegjeld 28/3 50, hvilke tilstaa at have levet i
konkubinat omtrent 2 1/2 Aar. Ingen af dem kunde
forevise presteattest eller andet skriftligt vidnesbyrd
om deres herkomst, tidligere liv og vandel. Opgaven
meddelt af begge foreldrene personlig». Presten er
mistenksam sidan dei ikkje har attestar, men me veit jo
at Gurine verkeleg var enkje. Bernt var som broren
ein tur innom Tugthuset i Stavanger, men det blei med
denne eine gongen. 29.desember 1882, -dagen etter
at eldste sonen hans blei fødd-, blei han sett inn for 2
månader av politimeisteren i Stavanger for «Ørkesløshed
og Drik». Det kan ikkje ha vore lett for Gurina å
vorte åleine med sonen Kristen dagen etter at han blei
fødd! Bernt slepp ut 28.februar 1883.
Ved folketeljinga1891 finn me Gurina og Bernt som «logerende»
på Jåttå i Hetland (tellingskrets 2, liste 41). Då
er han kalla Bernt Kristensen Kjel, «omstreifer,
blikkenslager». Eg veit om 4 born: 1)
Kristen Berntsen, født 28.desember 1882 i Aakrehamn,
døypt 3.juli 1884 i Sokndal. Han er 9 år i 1891.
2) Berthe Gurine Berntsdotter, født 5.mai 1884 i
Nærbø, døypt 3.juli 1884 i Sokndal. Ho er 7 år i 1891,
konfirmert 2.oktober 1898 i Klepp, 16 år i 1900.
3) Oskar Berntsen, født 1886 i Haaland.
Han er 5 år i 1891 og 14 år i 1900. 4) Alette
Sofie Berntsen, f.5.mars 1891 på Jaatten i Hetland,
døypt 26.mars 1891 i Hetland, konfirmert 22.april 1906 i
Klepp. Ho er 9 år i 1900
(I
tillegg nemner Walnum 5) Sofie Theodora, men eg har
ikkje funne henne).
Gurine og Bernt slo seg ned på Orstadbakken under Orstad
på midten av 1890-talet, for 4.oktober 1896 blir son til
Gurine, Bernhard Martinius Orstad, født 25.desember
1880 på Høyland i Hå og døypt 16.januar 1881, konfirmert
i Klepp med karaktéren «Meget god kundskab og flid».
Walnum nemner 1894 at Bernt er «Gift, 5 børn. Streifet
om med familjen i mange aar. Nu i Klep med
understøttelse herfra». Me finn dei óg på
Orstadbakken i folketeljinga 1900. Bernt er då
nemnd husmann. Walnum nemner vidare at dei var
«Fattigunderstøttet i Klepp i ca 20 aar», og at dei har
«Sandsynlig hjemstavn Kristiansand». «Fattiglem»
Gurine Kilen døydde på Orstadbakken 8.mars 1907 av
kreft, og blei gravlagt 15.mars i Klepp. Men Bernt
gjekk ikkje lenge åleine.
Bernt og
Karen.
«Fattigunderstøttet arbeider» og enkjemann Bernt
Kristensen Kilen gifta seg 30.desember 1907 med den
«delvis fattigunderstøttede» enkja Karen Dahl,
født 16.februar 1851 på Engelsvåg, konfirmert 1.oktober
1865 i Klepp. Hennar foreldre var Torkel
Kristoffersen, født 27.september 1818 på Nord-Braut,
død 23. april 1903, gift 13.juli 1851 med Elen
Nilsdotter Foren under Orstad, født 1827, død
19.desember 1908. Torkel er nemnd gardbrukar på
Engelsvåg 1844-1863, husmann på Steintangen under Øvre
Øksnevad 1865 og på Orstadbakken under Orstad 1875/1900.
Det kan nemnast at Walnum 1908 fører opp Bernt
Kristensen Kilen som understøtta og
«hjemstavnsberettiget» i Kristiansand.
Karen var altså enkje då ho gifte seg med Bernt. I
kyrkjeboka finn me at urmakaren Teodor Edvard Nilsen,
født 15.november 1825 i Tanum ved Fredriksværn,
konfirmert 12.desember 1841 i Kristiansands Tugthus,
blei meld ut av statskyrkja 5.april 1886 saman med jenta
Karen Torkelsdotter. Dei melde seg inn i
Metodistsamfunnet, og budde båe på Orstad då. Så
fekk «Pige Karen Torkelsdotter» i november same året ein
son med den same «Urmager Teodor Edvard Nilsen, ogsaa
kaldet Guttormsen og Dahl». Presten legg til at
«4de Mai 1886 blev disse Folk udmeldte af Statskirken
og under 15de December 1886 ægteviedes de ved borgerlig
Vielse». Den sonen dei fekk var den kjende
jærforfattaren og journalisten Theodor Dahl, født
4.november 1886 på Orstad, døypt 25.desember 1886 i
Klepp og konfirmert 29. september 1901 i Klepp.
Seinare fekk dei óg sonen Thorvald Dahl, født 25.januar
1888 på Orstad, døypt 15.april 1888 i Klepp og
konfirmert 5.oktober 1902 i Klepp. Båe desse
sønene flytta til Stavanger. Som me ser blei borna
til Karen og Theodor Dahl døypte og konfirmerte i
statskyrkja, det var berre foreldra som var utmelde.
Men 30.desember 1907 skriv enkja Karen Dahle under
«m.p.p.»
(«med paaholden pend») at ho vil inn i statskyrkja att.
Då
er det nemnd at ho ikkje kjem frå noko bestemd samfunn.
Det
var vel helst mannen hennar som var metodist, får me
tru.
Karen budde på Orstadbakken hjå faren som enkje 1900, og
Bernt og Gurine budde altså på same plassen. Den
1.desember 1907 gifter Kristen Berntsen Kilen, eldste
sonen til Gurina og Bernt seg i St.Johannes kyrkjelyd i
Stavanger med Karine Østensen, født 1882 i Fister.
Ho var dotter til Østen Filipsen, født 1844 på Øye på
Randøy, død 1905, husmann på Hammarsneset under Indre
Sandanger i Fister, gift med Sofie Leivsdotter Einervoll
i Hjelmeland, født 1844. Før ho gifta seg hadde ho
sonen Leif, født 1902, med Kristoffer Laurinius Olsen
Bokn frå Boknaberget under Stor-Bokn i Finnøy, f.1880
(far hans var husmann, fiskar og treskomakar), og som då
budde i Stavanger (på grunn av kriminelle handlingar
blei han dømd til bortvisning frå kommunen).
Kristen og Karine fekk dottera Gudrun i 1908, og då er
Kristen arbeidar i skiferbrotet på Randøy.
Den 30.desember 1907 blir så Bernt gift med Karen, og i
mars 1908 reiser Bernt si dotter Berta Gurine til
Sverige. Ho får utflyttingsattest 19.november
1908. «Sliperkone» Karen Torkelsdotter Orstad,
slipar og husmann Bernt Kiil's kone, døyr 24.november
1916 av hjartelammelse, og blir gravlagt 2.desember 1916
i Klepp. Theodor Dahl, son til Karen, kjøpte
seinare eit lite stykke på Orstad. Han fekk
16.september 1930 skøyte på brnr.35, Håbakken av
grdnr.9, Orstad i Klepp. Bruket var på 2 øre, og
var sommarbustad for Theodor og familien. Kår- og
enkjemann Bernt Kil, f.5.mars 1849, døyr 2.november 1939
på Klepp stasjon og vert gravlagt 7.november 1939 i
Klepp.
Me har no fulgt Gudmund Bog, gardbrukaren som vel blei
fant, og etterkomarane hans så langt me har funne.
Og me har sett at mange av dei hadde det heller
vanskeleg. Gudmund skeia ut, og dotter og
dotterdotter fulgte. Borna skal ikkje straffast
for fedrane sine synder, heiter det. Diverre ser
me at dette ofte er tilfelle. Det er viktig at me
ikkje sit med eit dømande sinn overfor desse.
Skulle nokon av etterkomarane til Gudmund lesa dette,
vil eg berre seie: Gled dykk! De stammar frå
interessante folk. Det er historie i kvar
linje her. Om me berre hadde kunna snakka med
Gudmund og dei andre sjølve!
Me skal her ta med ei stutt oversikt over denne
Bog-slekta frå Gudmund av og frametter:
Gudmund Jensen Bog,
døypt 26.mars 1775. Gift 15.juli 1798 med
Susanna Tomasdotter, født ikring 1756. Ingen
born. Skild frå henne ikring 1812. 3 born med
Sissel Persdotter Tveitasjøen. Sissel har sonen
Lars Olsen, født 15.november 1821, døypt i Jelsa, med
Ole Salomonsen Sponevik under Bergeland, født 1803 på
Nordnes under Jelsa prestegard, død 1863. Gudmund hadde
óg dottera Brita med Brita Albretsdotter Fatnes
i Sand, døypt 16.februar 1782, død 1842. Foreldra hennar
var Albret Olsen Fatnes, f.ca.1747, død 1801, heimel på
foreldregarden Austre Fatnes brnr.2, gift med Marta
Torbjørnsdatter Mollatveit i Sauda, f.ca.1757, død 1825.
Ho fekk utlagt 3 23/100 merker smør i Austre Fatnes
etter bror sin Ole Albretsen. I 1831 blei dette bruket
delt frå som eit eige bruk.
1. Sissel Gudmundsdotter Bog,
døypt 21.april 1811. Gift 1839 i Skudesnes med
Ivar Ivarsen Kuvik og busett der.
2. Brita Gudmundsdotter,
døypt 8.desember 1811, død 1893. Gift 1834 med Ole
Andersen Løland, f.ca.1814, død 1884. Foreldra hans
var Anders Andersen Bjødnavikjå fra Vestre Fatnes,
f.1770, død 1822, husmann på LølandsHauen, frå 1821
Bjødnavikjå under Løland, gift 1) 1802 med Barbro
Olsdatter Ersdalen, f.1779. Ole og Brita fekk 1837
skøyte på mor hennar sitt småbruk, brnr.2A Treflåt av
Fatnes med skuld 3 23/100 merker smør (eller 17
skilling). Samtidig fekk Brita Albretsdatter folge.
Brita og Ola bytta bruket sitt på Treflåt med brnr.6 i
Ytre Vanvik 1847 og flytta dit. Dette bruket var på 21
merker smør. I 1868 delte dei frå brnr.6A Ulsnes med
skuld 32 øre, og Nistovå brnr.6 var då på 1 mark. Same
året selde dei og flytta til dottera på Brommeland. Ola
Tre(s)flåt, som han gjekk for i daglegtalen, var ellers
ein mykje nytta utskiftningsmann, óg etter at han kom
til Brommeland som folgemann hos dottera.
a)
Andreas Olsen Fatnes, f.1838, død 1839, 3 veker gamal.
b)
Brita Olsdatter Vanvik, f.1845, død 1899. Gift 1865 med
Knut Tormodsen Brommeland, f.1837, død 1923. Knut
og Brita tok over foreldregarden hans Brommeland brnr.1
då dei gifte seg. Dei hadde 10 born og stor etterslekt.
4. Martha Gudmundsdotter Bog,
dpt.20.august 1815, død 29.mars 1904 «af Alderdom» på
Bjørnevaag under Østhus i Bygda som «Ugift, Fattiglem»,
og gravlagt 2.april 1904 i Jelsa. Ho har dottera Martha
med Bjørn Pedersen Grødem i Strand, født 1818.
Så er det nok ho som er kalla «Marte Gudmundsdatter
Hovde ?», og som døyper dottera Sissel i Finnøy 1843.
Faren er «Gift mand Svend Olsen (Sellelie eller
Norem eller Barka i Strand)». Ho har óg dottera Gurina
med «Enkemand Baard Uren».
a)
Martha Bjørnsdotter, født 20.september (20.april?) 1840,
døypt 27.september 1840 i Strand. Gift 8.november 1864
i Randaberg med enkjemannen og tømmermannen Peder
Olsen Rygstranden, født 7.juli 1825 og døypt i
Strand.
1. Peder Johan Olsen, født 3.desember 1864 på
Ryggstra'en, døypt 1.januar 1865 i Randaberg. 11 år i
1885. Gift 14.mai 1890 i St.Johannes med Marie
Mathilde Cecilie Ananiassen, født 1868 i
Stavanger. Foreldra hennar var tømmermannen Ole
Ananiassen Løvaas i Riska, født 4. september 1843 i
Høle (mor hans var elles døvstum), gift 15.april 1868
i Hetland med Johanne Marie Stølsvigen, født 1843 i
Hetland. Ole og Johanne bur 1900 i Dokgata 16, der óg
Martha og Peder budde 1885.
1890 er Peder Johan Olsen nemnd matros, og 1900/1901
arbeidar i Dokgaden 16.
2.
Gurina, død 1 1/2 veke gammal 1.februar 1867 på
Ryggstra'en og gravlagt 9.februar 1867 i Randaberg.
3.
Gabriel Olsen, født 2.februar 1868 på Ryggstra'en og
døypt 22.mars 1868 i Randaberg. Han er 7 år i 1875,
men ikkje nemnd i huset i 1885.
4.
Martin Olai Olsen, født 10.mars 1871 i Stavanger og
døypt 21.mai 1871 i Domkyrkja. 14 år i 1885. Gift
24.juni 1894 i St.Johannes med Kristiane Bjelland,
født 9.januar 1873 på Brekke i Forsand (Sjå
Sigleif Engen, Forsandboka I, Forsand 1981, s.142. Det
er altså ikkje "Sonen Kristian" som vart fødd på
Brekke, men "Dottera Kristiane". Dei flytta til
Bjelland kort tid etter).
Foreldra hennar var gardbrukar Hans Eriksen Bjelland i
Riska, født 22.juli 1840, død 1930, gift 17.april 1872
i Forsand med Sikke Tollaksdotter Brekke, født
10.januar 1844, død 1918. Hans Bjelland flyttet
forøvrig til Stavanger og arbeidet i omlag 35 år på
Christian Bjellands fabrikker, og bodde som enkemann
på Hommersåk. Martin Olai Olsen var over 30 år som
verksmester hos Chr.
Bjelland.
5. Bertine Sofie Olsen, født 17.juni 1873 i Stavanger
og døypt 3.august 1873 i Domkyrkja. 12 år i 1885.
Gift 16.januar 1898 i St.Johannes med mekanikus
Adolf Andreas Martinius Løvaas, født 1872 i
Stavanger. Han var bror til Mathilde Cecilie ovanfor.
1900 bur Adolf og Bertine i Spilderhauggata 20.
1901 er han nemnd støyperiarbeidar.
a. Jenny Malene Løvaas, født 1.oktober 1899 i
Stavanger og døypt i St.Johannes.
6.
Mathilde Olava Olsen, født 7.november 1876 i Stavanger
og døypt 14.januar 1877 i Domkyrkja. 9 år i 1885. 24
år i 1900 og heime hjå foreldra i Dokgaden 16. Gift
6.juli 1903 i St.Johannes med matros Olaf Bertinius
Haaversen, født 1883 i Stavanger. Far hans var
malarsvend Kristian Haaversen, nemnd i Spilderhauggd.2
i 1901. Det er vel Olaf som er nemnd Ole Haaversen,
lausarbeidar i Taarngd.22 i 1901.
7.
Gustav Emil Olsen, f.11.januar 1882 i Pedersgata i
Stavanger og døypt 29.januar 1882 i St.Petri. 3 år i
1885, ikkje nemnd heime 1900.
8.
Alfred Bertinius Olsen, født 22.mai 1883 på «Molleberget»
i Stavanger og døypt i St.Petri. 2 år i 1885. Han er
ikkje heime 1900, er «Tilsjøs, Sømand, Jongmand». Gift
2.desember 1905 i St.Johannes med Laura Knudsen,
født 1882 i Avaldsnes. Far hennar var verksarbeidar
Rasmus Knudsen. Alfred er nemnd matros då han gifter
seg.
b) Sidsel Svendsdotter, f.6-10-1843, dpt. i Finnøy. Ho
er i 1860 meldt utflytta til Hetland, men budde i
Avaldsnes då ho i 1876 utvandra til Amerika over Bergen
hamn.
c) Gurine Baardsdotter, født 28.mars 1850 på Sildelid
under Vatland i Bygda, døypt 14.april 1850 i Jelsa,
konfirmert 30.september 1866 i Jelsa, død 8.mars 1907 av
kreft, gravlagt 15.mars i Klepp. Gift med Lars
Andersen Madland fra Varmekron under Madland i
Åseral, født 1837, død 16.januar 1879, gravlagt
22.januar 1879 frå St.Petri, Stavanger. Veit om éin
son. Så hadde ho sonen Bernhard Martinius med
«Veiarbeider Karl Johan Petersen fra Smaalenenes,
Ungkarl (der arbeidet i Aaseral)», født ikring 1851.
Gurine reiste frå ikring 1881/1882 med Bernt
Kristensen Kilen, født 6.mars 1849 i Finsland, døypt
og konfirmert same sted, død 2.november 1939 på Klepp
stasjon og gravlagt 7.november 1939 i Klepp.
1.
Andreas Larsen, født 25.februar 1870, døypt
18.desember 1870 i Vikedal.
2. Bernhard Martinius Karlsen, født 25.desember 1880
på Høiland i Nærbø «paa Moderens Gjennemreise», døypt
i Nærbø 16.januar 1881, konfirmert 4.oktober 1896 i
Klepp.
3.
Kristen Berntsen, født 28.desember 1882 i Aakrehamn,
døypt 3.juli 1884 i Sokndal. 9 år i 1891. Gift
1.desember 1907 i St.Johannes kyrkjelyd i Stavanger
med Karine Østensen, født 1882 i Fister.
4. Berthe Gurine Kristensen, født 5.mai 1884 i Nærbø,
døypt 3.juli 1884 i Sokndal, 7 år i 1891, konfirmert
2.oktober 1898 i Klepp, 16 år i 1900, død 13-6-1964.
Ho reiser mars 1908 til Sverige, utflyttingsattest
19.november 1908. Var ho gift der?? Ho blei 2) gift i
Klepp og har stor etterslekt der.
5.
Oskar Berntsen, født 1886 i Haaland. 5 år i 1891 og 14
år i 1900.
6. Alette Sofie Berntsen, født 5.mars 1891 på Jaatten
i Hetland, døypt 26.mars 1891 i Hetland, 9 år i 1900,
konfirmert 22.april 1906 i Klepp.
? 7.
Sofie Theodora.
Kjelder:
Ryfylke sorenskriver: Tingbok 1808-1815 (nr.3a-b)
Sognepresten i Høyland: Fattigforhandlingene 1869-1883
(nr.11)
Den Kombinerede Indretning; Protokoller over innsette på
Tugthuset.
Litteratur:
Norges Matrikel. Matrikulerede eiendomme og deres skyld
den 1 april 1906 i Stavanger amt. Kristiania 1906.
Erling
Brunes: Klepp Gards- og Ættesoga gjenom 400 år. Klepp
1963.
Ola Foldøy: Jelsa I. Gards- og ættesoga. Suldal 1967.
Jakob J. Jåthun: Litt om Galtung-, Wegner- og
Rose-ættene. Ætt og Heim 1948, s.15ff.
Tarjei Liestøl og Torleif Eiken: Åseral. Gard og ætt.
Bind II. Åseral 1987.
Birger Lindanger: Randaberg. Gard og ætt I. Randaberg
1984.
Eilert Sundt: Beretning om Fante- eller
Landstrygerfolket i Norge. Bidrag til Kundskab om de
laveste Samfundsforholde. Christiania 1850.
Eilert Sundt: Fjerde Aars=Beretning om Fantefolket.
Christiania 1865.
Magnus Våge: Erfjord Bygdebok. Frå ætte- og kultursoga i
Erfjord.
Stavanger 1959.
Sluttord:
Som vel dei fleste har fått med seg, har Erfjord no
fått nye, flotte bygdabøker skrivne av Ernst Berge
Drange. Her fann eg opplysningar om dei to
Sissel'ane, Sissel Gudmundsdatter f 1813 og Sidsel
Svendsdatter f 1843. Det er vidare mykje om Gudmund
ss73-76 i Erfjord I. Millom anna er det nemnd at
Gudmund som faren var innrullert matros i marinen i unge
år. Plasset Eikjehauen - eller Jensaplasset - som
foreldra til Gudmund budde på etter at dei sette seg i
folga, og der óg Gudmund budde ei stutt tid, låg ifylgje
Drange ikkje langt frå lenningjå i Bog, medan plasset
Hajen som Gudmund fekk festesetel på i 1815 låg nord på
garden - innpå Gjer'e som dei sa. Men me veit óg at
Hajen aldri blei teke opp sidan Gudmund rymde bygda.
Drange fortel óg at Gudmund hadde fleire tvistar med
grannar, og om separasjonsforhandlingane mellom Gudmund
og Susanna. Og han fortel om problema den siste tida då
Gudmund óg bygde seg opp mykje gjeld. I det heile teke
må det vel seiast at Gudmund Bog var ein fargerik kar!
Tormod Wasbø gjorde meg i ein meil
19.april 2006 merksam på ein liten detalj som for så
vidt ikkje gjeld Gudmund Bog men Susanne sin familie:
"SMITH-FAMILIEN
PÅ NESHEIM I SJERNARØY
Gjennom mange år har jeg vendt tilbake til
Smith-familien på Nesheim i Sjernarøy fordi jeg har noen
ætterøtter der. I 2004 dukket det opp en spennende sak i
Digitalarkivet: Skifteregister for Larvik 1672-1812. Der
finnes det opplysninger som var nye for meg: Phillip
Jørgensen Smidt på Næssum i Stiernerøen ved Stavanger er
gift med Susanne Jensdtr. Hennes far er Jens Justasen
som i 1730 var død ved skifte etter sin kone Karen
Nielsd. Bosted: Langestrand i Larvik. Phillip og Susanne
er nevnt på to steder i forbindelse med arveoppgjør.
Det gir oss hjelp til å komme litt videre i letingen
etter opphavet til fru Susanne. Det er imidlertid en
gåte at de har som fadder Anne Marie Godtzen til
datteren Kari dp 01.juli 1725. Jeg spekulerte på om hun
var identisk med prost Jens Godtzens kone – og hadde
derfor noe raskt antatt at her var noen
slektsforbindelser som vi ikke hadde observert
underveis. Men hun er altså prestedatter fra Nedstrand -
Phillip Jørgensen Smith kalles ’bondeopprøreren’ i
Ryfylke".
Og ei retting på dette ved
Leif Salicath 18.august 2012: Far til Susanne Jensdatter heiter ikkje Jens Justasen men Jens Gustavsen, lagverge
i Langestrand: "Hele slekta hans ligger der, men hans
far Gustav er ikke funnet. Da "alle" er masmestere,
hammermestere ol. tipper jeg at Gustav er kommet fra
Sverige":
